Sadeddin Teftazani

ahmet karagöz

24.08.2021

Sadeddin Teftazani

About
Latest Posts

ahmet karagöz

Latest posts by ahmet karagöz (see all)

Arapçaya Dair Her Şey - 11 Ocak 2022
İlahi Dinlere Göre Başörtüsü Meselesinin Değerlendirilmesi - 10 Ocak 2022
Arapça Sözlük Kullanım Teknikleri - 8 Aralık 2021

İçindekiler

Teftazani (d.722-ö.792)
Referanslar

Teftazani (d.722-ö.792)

Hakkında

Üstün zekâsı, ilmi kabiliyeti ve kavrama gücü ile kısa zamanda tanınan nadir simalardan biridir. Döneminin ilmi birikimini toparlayıcı bir yaklaşımla ele almış, şerhler ve haşiyeler ile sistematik hale getirmiş bir alimdir. Ehli Sünnet’in en güçlü savunucularından bir olup, girdiği tüm münazaralardan üstünlükle çıkabilen çok yönlü bir kafadır. Yazdığı kitaplar yüzyıllar boyunca medreselerde ders kitabı olarak okutulmuş, en zor meselelerde onun izahlarına başvurulmuştur. Teftazani’nin izahları medrese talebelerinin ilacı haline gelmiştir. Başarıları, hizmetleri ve çalışmaları ile döneminin mukayese edildiğinde çağına çok iyi entegre olabildiği görülecektir. Zamanın ihtiyaçlarını en iyi şekilde karşılayabilmiş, kendisinden sonraki pek çok alim için ön açıcı olmuştur.

Hayatı

Tam adı: Sa’düddin Mesud b. Fahriddin Ömer b. Burhaneddin Abdillah b. El-Herevi el-Horasani et-Teftazani’dir. Önemli tarihçilerin sundukları verilere göre 722 yılında Horasan’ın Nesa vilayetinin Tetezan köyünde dünyaya gözlerini açmıştır. Kaynaklarda kendisine “Sa’d, Allame, Allame-i Sani” gibi lakaplarla atıflar yapılmaktadır. Bunların haricinde “Padişah-ı Ulema Hüsrev-i Danişmendan ve Sa’deyn” gibi lakaplarla da anılmaktadır.

İlim ehli bir ailede dünyaya geldiği bilinmekle beraber ailesi hakkında detaylı malumat bulunmamaktadır. Fakat daha on altı yaşında kaleme aldığı Şerhu’t-Tasrifi’l-İzzi adlı eserinde babasından kadı olarak bahsetmektedir. Kimi kaynaklarda kadı olanın babası değil, dedesi olduğu söylenmektedir. Diğer taraftan milliyetinin ne olduğu da tartışma konusudur. Kimileri Türk olduğunu iddia ederken kimileri onun Farisi olduğunu zikretmişlerdir.

Her ne kadar çok kısa sürede büyük bir ilme birikime sahip olduğu ve erken yaşlarda telife başladığı bilinse de tahsili hususunda malumat kısıtlıdır. İlk eğitimine Adduddin el-İci’nin (ö.756/1355) halkasında başlamıştır. Rivayet edildiğine göre tahsilinin başında halka içindeki kafası en ağır işleyen talebedir. Fakat ilim aşkı ve sevdasıyla yanıp tutuştuğu için bir gece Efendimizi rüyasında görmüş ve bundan sonra zihni açılmıştır. Çok büyük himmet göstererek ilimde yüksek seviyelere ulaşmıştır.

Rıhle, Teftazani’nin hayatının çok önemli bir bölümünü teşkil eder. Şehir şehir gezerek ilim peşinde koşmuş ve bidat ehliyle mücadele etmiştir. Yazdığı eserlerin kimilerinde böyle göçebe bir hayat yaşamanın zorluklarından ve ilmin kıymeti tükenmeye başladığı için buna mecbur olduğunu belirtmektedir.

Yaşadığı devrin emirlerinden lütuflar görmüştür. Bunların başında Timur (1336-1405) gelir. Timur, Teftazani’nin eserlerinden çok faydalandığı için ona hürmet göstermiş, çeşitli görevler vermiş ve sarayında ona yer ayırmıştır. Her daim alimlerin en başında bulunmuş, kendisinden akıl alınan konumda olmuştur. Fakat ilerleyen zamanlarda Timur, Seyyid Şerif el-Cürcani (ö.816/1413) ile Teftazani’nin münazara etmesini talep etmiş, münazaradan Cürcani galip olarak çıkmıştır. Bundan sonra Timur, protokolde Cürcani’ninTeftazani’den önde olmasını istemiştir. Aradan üç yıl geçtikten sonra da Teftazani Semerkant’ta hayata gözlerini yummuştur. Kimi tarihçiler Teftazani’nin vicdan azabından öldüğünü belirtir. Gerçeği tabi ki ancak Allah bilir. Teftazani’nin naaşı, vasiyeti gereği Serahs’a taşınmış ve buraya defnedilmiştir.

İlim Sahaları

Çok yönlü alimlerin sonuncularından olan biri olan Tetazani pek çok ilimde derinlik sahibidir. Kelam, Felsefe ve Mantık en iyi olduğu ilimlerdir. Bunların dışında Tasavvuf, Belağat, Arap Dili, Fıkıh, Usulü Fıkıh alanlarında da söz sahibidir.

Talebeleri

Teftazani’nin hem eserlerinin hem de talebelerinin sayıları oldukça fazladır. Kendisinden sonra öne çıkan ve onun misyonunu devam ettiren talebelerinden bazıları ise şunlardır:

1-MevlânaCelaleddin Yusuf el-Evhebi
2-Şehabeddin Muhammed el-Cacermi
3-Hüsameddin Hasan b. Ali el-Ebiverdi
4-Burhaneddin Haydar b. Muhammed el-Hafi el-Herevi
5-Muhammed b. Ataullah el-Herevi
6-Alaeddin Muhammed b. Muhammed el-Buhari
7-Kara Davud
8-Ebü’l-Hasan Alaeddin b. Ali b. Musa er-Rumi
9-Alaeddin Ahmed b. Muhammed es-Seyrami
10-Lütfullah es-Semerkandi
11-Hamza b. İvaz

Eserleri

İlgilendiği her sahada eser bırakan Teftazani’nin öne çıkan eserleri arasında şunlar sayılabilir:

1-el-Mekasıd ve Şerhu’l-Makasıd

Bilgi teorisi, tabiiyyat ve metafizik konuların ele alındığı bir kelam eseridir. Hem metin hem şerh olarak dizayn edilmiş ve böylece yazılmıştır. Müteahhirun döneminin genel yapısını yansıtır. Teftazani’nin en önemli eserlerinden biridir.

2-Şerhu’l-Akaid

Necmeddin en-Nesefi’nin (ö.537/1142) yazmış olduğu Akaid isimli metnin şerhidir. Teftazani’nin en meşhur kitabıdır. Kolay anlatımı ve yerinde izahlarıyla asırlar boyunca medreselerde okutulmuştur. Özellikle Osmanlı medreselerinde okutulun eserin onlarca haşiyesi bulunmaktadır. Diğer taraftan çok fazla rağbet gördüğü için yazma nüshaları da çok fazladır.

3-et-Telvih

Bu eser Sadruşşeria (ö.747/1346) tarafından kaleme alınan Tenkihu’l-Usul ve bu metin için yazılan Tavzih fi halli gavamizi’t-Tenkih başlıklı eser için yazılmış bir haşiyedir. Tam adı: et-Telvih ila keşfi hakaiki’t-Tenkih’tir. Kısaca Telvih diye bilinir fakat Teftazani başka eserlerinde bu kitaba Şerhu’t-Tenkit olarak atıfta bulunur. Telvih de yine çok fazla rağbet gören eserlerden biridir. Özellikle Hanefi çevreler tarafından ilgi duyulan ve medreselerde okutulan müfredat kitaplarından biri haline gelmiştir. Usul-ü Fıkıh literatürüne büyük katkı sağlayan münekkitleri çok olduğu gibi üzerine yapılan haşiye ve talik çalışmaları da hayli fazladır.

4-Tehzibü’l-Mantık ve’l-Kelam

Günümüz akademi dünyasında üzerinde en fazla çalışma yapılan alimlerden biridir Teftazani. Özellikle Tehzibü’l-Mantık tahkik çalışmaları ve konulu tez projelerinde sıkça yer almaktadır. Bununlar beraber Tehzib de yukarıdaki diğer eserler gibi medreselerde okutula gelen eserlerden biri olmuştur. Sadece bugün değil geçmişte de büyük önem atfedilen kitaplardan biri haline gelmiştir. Katip Çelebi’ye (ö.1067/1657) göre mantık ilmiyle ilgili olan ilk kısmı bu ilme dair kaleme alınan metinlerin en güzelidir. Eser üzerinde hem güncel hem de tarihsel pek çok çalışma mevcuttur.

5-İrşadü’l-Hadi

İrşadü’l-Hadi, İbni Hacib’in (ö.646/1249) el-Kafiye isimli nahiv kitabının muhtasarıdır. Teftazani bu eseri oğlu için ihtisar etmiştir. el-Kafiye gibi çetin bir kitabın özeti olması hasebiyle medreselerde okutulan kitaplardan biri olmuştur. Üzerine pek çok çalışma yapılmıştır.