Tarihu’n-Nahvi’l-‘Arabi fi’l-Maşriki ve’l-Mağrib

12.09.2020

Bilindiği üzere Nahiv ilmi Arap Dilinin en önemli alanlarından birini oluşturmaktadır. Nahiv alanında pek çok eser kaleme alınmasına, birçok nahivcinin hayatı ve eseriyle ilgili inceleme ve araştırma bulunmasına rağmen maalesef nahiv tarihiyle ilgili müstakil eserlere rastlanılmamaktadır.

İşte bu bakımdan, doğuşundan günümüze kadar nahvin tarihi seyrini gelişimiyle birlikte irdeleyen “Târîhu’n-Nahvi’l-‘Arabî fi’l-Maşriki ve’l-Mağrib” adlı eserin bu alanda büyük bir boşluğu doldurduğu söylenebilir.

Titiz bir çalışmanın sonucu olan 760 sayfalık geniş kapsamlı bu eseri, Rabat Daru’l-Hadîs el-Haseniyye öğretim üyelerinden Dr. Muhammed el-Muhtar Veld Ebbah kaleme aldı. Eser, Beyrut’ta faaliyet gösteren Daru’t-Takrîb beyne’l-Mezâhibi’l-İslâmiyye yayınevi tarafından 2001 yılında basıldı.

Eserin birinci bölümü, Doğuda Nahiv ana başlığı altında nahiv ilminin doğuşunu, gelişimini; neş’et, tedvîn, beyan ve takvîm çağları olmak üzere dört alt başlıkta ele almaktadır.

Yazar, Araştırmanın ikinci bölümünü Batıda Nahiv’e ayırarak nahvin buradaki tarihi seyrini altı başlık altında incelemektedir. Bunlar; nahvin Endülüs’e yolculuğu, Müslüman batıda nahvin derinliği, İbn Maza’nın devrimi, nahiv-mantık, sarf’a yeniden önem verilmesi ve Malikî ekol yolunda olarak sıralanmaktadır.

Araştırmanın üçüncü bölümünde ise İbn Mâlik’in nahiv ekolü dört başlık altında detaylı olarak incelenmektedir. İlk olarak ekolün kurucusu İbn Mâlik’in öğretimi-izlediği yöntem anlatılmış daha sonra İbn Mâlik’in Mısır’daki takipçileri İbn Hişam, İbn ‘Akîl, İbn Um Kasım el-Murâdî, İbn ed-Demâmînî gibi dönemin önde gelen gramercileri ile ekolün Mısır’daki okullarda yaygınlaşması ve ulaştığı seviye ele alınmıştır. Müellif daha sonra İbn Mâlik’in Mağrib’teki ekolünü, İbn Acurrûm, İbn Ğazî el-Miknâsî, Muhammed el-Murâbit ed-Dellâî, İbn Tayyib eş-Şarkî gibi nahiv bilginlerini baz alarak incelemektedir. Bölümün son kısmında da Şınkît’teki (Moritanya) İbn Mâlik ekolü ele alınmaktadır.

Muhammed el-Muhtar eserinin dördüncü ve son bölümünde ise nahiv ve çağımız başlığı altında lisaniyat ve Arap nahvi ile nahvin kolaylaştırılmasıyla ilgili çabaları eleştirel bir yaklaşımla sunmaktadır.

Sonuç olarak böyle geniş kapsamlı bir çalışmayla Arap nahiv tarihi alanında önemli bir eksiği giderdiğine inandığım eser, gerek nahiv alanında gerekse nahiv tarihi alanında büyük katkılar sağlayacaktır. Akademik bir çalışmanın ürünü olan bu güzel eseri bilim dünyasına kazandıran Dr. Muhammed el-Muhtar’a teşekkürü bir borç bilirim.