Delil Nedir?

27.06.2021

İçindekiler

DELİL NEDİR?
- ASLİ DELİLLER
- FER’İ DELİLLER
Kaynaklar

DELİL NEDİR?

Delil, zannî veya kat’î olduğuna bakmaksızın kendisinden şer’î-amelî hükmün çıkarıldığı veya bir hükmün kendisine dayandırıldığı şeydir. Literatürde deliller “Edille-i Şer’îyye” olarak geçer. Deliller, aslî ve fer’î deliller olmak üzere kendi içerisinde iki ana başlık altında toplanır.

ASLİ DELİLLER

Kitap

Fıkıh usulü ilminin birincil kaynağı kitap, yani Kur’an-ı Kerim’dir. Kur’an, Hz. Peygamber’e Arapça olarak indirilmiş ve günümüze kadar tevatüren nakledilmiş olan ilahî kelamdır.

Sünnet

Sünnet; Hz. Peygamber’in söz, fiil ve takrirleri olarak tanımlanır. Fıkıh usulü ilminde ikinci büyük kaynağı Hz. Peygamber’in (as) sünneti oluşturur. Sünnet kendi içerisinde sözlü, fiili ve takriri olmak üzere üçe ayrılır. Sözlü sünnet, Hz. Peygamber’in (as) sözlü beyanlarını içerirken fiilî sünnet ise onun uygulamalarını içerir. Mesela namazın nasıl kılınacağını göstermiş olması bu kabildendir. Takrirî sünnet ise Hz. Peygamber’in (as) bir başkası tarafından söylenen bir sözü veya ortaya konulan bir davranışı tasvip etmesidir. Bunlarla birlikte sünnet, rivayet şekli bakımından farklı bir taksimata tabi tutulur. Bu taksimatta sünnet; mütevatir, meşhur ve ahad olmak üzere üçe ayrılır.

Söz konusu kavramların bir hükümde kaynak olma değerlerinin ve istinbattaki yerlerinin nasıl olduğunu gelin “Sünnet Nedir?” yazımızda daha detaylı bir şekilde inceleyelim.

İcmâ

İcma, bütün müçtehitlerin bir hüküm hakkındaki fikir birliğidir. İcmanın rüknü ittifaktır. Dolayısıyla bir müçtehidin bile diğerleriyle ortak bir noktada buluşmaması, icmânın gerçekleşmemesi için yeterlidir. Kimi usulcüler icmâya katılan müçtehitlerin ölmüş olmasını (inkırâzu’l-asr) şart koşmuşlardır. Bunun sebebi ise, hayatta iken görüşünden vazgeçme ihtimalidir. Fakat bu şart Hanefi usulcüler tarafından kabul edilmemiştir.

Kıyas

Aralarındaki illet bağına dayanılarak asılda var olan hükmün fer’de açığa çıkarılmasına kıyas denir. Bu işlem, hakkında nass olmayan bir meseleyi çözüme kavuşturmak için yapılır. Bu işlemin yapılabilmesi belirli rükünler ve şartlar vardır. Söz konusu rükün ve şartlardan biri olmadığında sahih bir kıyas yapılmaz ve doğru bir hükme ulaşılamaz.

Kıyas, tafsilatlı bir mesele olduğundan konunun daha iyi anlaşılması için sizi, içinde detay ve örneklerin olduğu şuradaki yazımıza davet edelim: Kıyas Nedir?

Aslî delillerin sonuncusu kıyas idi. Buradan sonra yola fer’î delillerle devam edeceğiz. Şemayı inceledikten sonra söz konusu delilleri kısaca tanıyalım.

FER’İ DELİLLER

İstihsan

Bir müçtehidin bir mesele hakkında genel kuralı terk edip hukukun ruhuna daha uygun olabileceğini düşündüğü bir hükme yönelmesidir.

İstihsan hakkında daha kapsamlı bilgi için İstihsan Nedir? başlıklı yazımızı ziyaret edebilirsiniz.

Istıslah

İnsanların maslahatını gözeterek onların yararına olacak şekilde hüküm vermektir. Istıslah kendi içinde birkaç kısma ayrılır.

Istıslahın kısımlarına ve ilgili kısımların detaylarına ulaşmak için Istıslah Nedir? başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz.

İstishab

Aksine bir delil olmadıkça bir durumun mevcut olduğu hal üzere devam etmesidir.” İstishâb delilinde gâye, mevcut durumu esas alarak bir hükme varmaktır.

Kapsamlı bilgi için sizi İstishab Nedir? başlıklı yazımıza davet ediyorum.

Önceki Şeriatlar

Önceki şeriatlar, Hz. Peygamber’den (as) önceki peygamberler vasıtasıyla bildirilen dinî hükümleri ifade eder.

Sahabi Kavli

Sahabi kavli, bir konu hakkında sahabenin görüşünü ifade eden kavramdır.

Sedd-i Zeria

Seddi zeria, Dini hükümleri ihlal edebilecek bir durumun önüne geçmek için tedbir gereği ortaya çıkan hükmü ifade eder.

Örf

Uzun bir zaman dilimi sonucu bir toplumda kendiliğinden oluşmuş genel kabuller olmakla birlikte, söz konusu toplumun davranış ve düşünce biçimlerinin de bütününü ifade eden önemli bir kavramdır.

Bu kavramın delillerdeki yerine ve delil olarak kullanılabilmesi için gereken şartların neler olduğuna dair bilgi için Örf ve Âdet Nedir? başlıklı yazımızı ziyaret edebilirsiniz.