Yeni İlmi Kelam

05.11.2021

Kitap İsmi: Yeni İlmi Kelam
Müellif: İzmirli İsmail Hakkı (1869-1946)

Genel Tanıtım

Avrupa orta çağın ardından Rönesans ve aydınlanma gibi isimler verilen çeşitli reformlarla karşılaşmıştır. Dine, lahuti olana, ruha, maneviyata bir başkaldırı ve materyalizme yöneliş olarak ifade edebileceğimiz bu dönem dünya çapında etkilere sebep olmuştur. Emperyalist bir anlayış ile büyüyüp genişleyen Avrupa devletleri siyasi prangalardan azade bir şekilde bilim, teknoloji ve felsefe çalışmalarına devam etmiş, zamanla bu sahalarda ilerleme kaydetmiştir.

Orta çağ Avrupa için karanlık bir dönemdir. Bu dönemde İslam’ın güneşi tüm dünyayı ışıtmakta, ilim Müslümanların elinde neşv-ü nema bulmaktaydı. Endülüs’ten, Irak’tan, Hicaz’dan akan ilim nehri sınır tanımadan bütün cihana yayılmaktaydı. Ne var ki İslam devletleri hem iç hem dış sorunlarla siyasi üstünlüklerini kaybetmeye başladılar.

Bu siyasi başarısızlık peşi sıra ilmi sahada da Müslümanların zayıflamasına neden oldu. Diğer taraftan Rönesans ile ortaya çıkan dine başkaldırı süreci, felsefe ve bilimin metafiziğe karşı bir mızrak olarak kullanılmasına neden oldu. Osmanlı İmparatorluğunun yıkılışı ise bu süreci hızlandırdı.

İşte tüm bu gelişmelerle beraber dinin bilime zıt olduğu, inancın epistemolojik bir gerçekliğinin olmadığı düşünceleri güç kazanmış ve yayılmıştır. İslami ilimlerdeki durgunluk ve fetret devri de bu gelişmelere cevap üretebilme imkanını ortadan kaldırmıştır. Sanayi devrimi, teknolojik gelişmelerle beraber İslami ilimler sahasında artık ıslah çalışmalarının başlaması şart olmuştur.

Tefsir, fıkıh gibi sahalarda ıslah çalışmaları olsa da en büyük gelişmeler kelam ve akait ilimlerinde olmuştur. Çünkü dine ve inanca savaş açan bir dünya ile ancak kelam ilminin mücadele edebilmesi mümkündür. Bu sebeple kelamın ıslah çalışmaları neticesinde ortaya Yeni İlmi Kelam adı verilen bir akım ortaya çıkmıştır.

Bu akım çok kolay bir şekilde benimsenmiş ve İslam alimleri tarafından geliştirilmiştir. Akımın ülkemizdeki en önemli temsilcisi İzmirli İsmail Hakkı’dır. Öncelikle Yeni İlmi Kelam akımının vizyonundan bahsedebiliriz.

Yeni İlmi Kelam, kelam ilmini güncellemek ve çağa uygun hale getirmek amacına matuf olarak hareket etmektedir. Bu noktada pozitif bilimlerden güncel felsefe çalışmalarına kadar referans sahasını genişletmekte ve İslam inanç esaslarını en makul şekilde temellendirebilmeyi hedeflemektedir.

İzmirli İsmail Hakkı’nın Yeni İlmi Kelam isimli eseri de işte bu gayeye matuf olarak kaleme alınmıştır. Eserimiz tamamlanmamış bir kitaptır. Müellifimiz, eserini planladığı şekilde itmam edememiş ve ikinci bölüm taslak olarak kalmıştır.

İzmirli İsmail Hakkı, geçmişte Fahreddin Razi’nin (ö. 606/1210) yapmış olduğu gibi kelam ve felsefenin arasını bulmak istemiş, kelami argümanları felsefi önermelerle desteklemeye çalışmıştır. Nitekim kimi zaman delillendirmelerini sadece filozofların sözleri ile yapmıştır. Pozitif bilimden yararlanmıştır. Eserin kurgusu klasik kitaplardan farklı değildir. Sistematik kelama göre dizayn edilmiştir.

Müellifimizin gayesi Müslümanların ve özellikle gençlerin kalplerini kirleten modern efsanelerden arındırmaktır. Materyalist anlayışın bulandırdığı zihinleri açmak ve aşağılanan inanç olgusunu hak ettiği yere ulaştırmaktır. Nitekim Yeni İlmi Kelam ile başlayan bu hareket sonraları giderek gelişmiş ve Batı’nın spekülasyonları, inkarları ve maddecine tutumuna karşı İslam toplumlarında bir uyanışa önderlik etmiştir.