et-Telhısü’l-Miftah
Kitap İsmi: et-Telhısü’l-Miftah
Müellif: Hatib Kazvini (ö. 739/1338)
Genel Tanıtım
Kur’an’ı Kerim muciz bir kitaptır. Tüm kâinatın var edicisi Allah Teala’nın kullarına bir hitabıdır. İndiği günden kıyamete kadar rehber olma misyonunu üstlenmiştir. Böyle bir metnin derinliğini ve inceliğini anlayabilmek, maksadını kavrayabilmek yine dünyanın en önemli işlerinden biridir.
Diğer taraftan Efendimizin en büyük mucizesi Kuran’dır. Önceki peygamberler kendi milletlerine çeşitli doğa olayları üzerinden mucizeler göstermiştir. Fakat Efendimiz içinde doğduğu toplumun gereklerine uygun olarak onlara insanın gücünün yetemeyeceği bir dil mucizesi ile gelmiştir. Bu sebeple niceleri Kuran’ın icazı karşısında aciz kaldıkları için Müslüman olmuşlardır.
Kuran’ın bu derinlikli yapısı ve mucizevi dili sadece gramer bilgisi ile çözümlenemez. İşte burada belagat ilmi sorumluluk alır. Bu sebeple dilin gramer yapısı kadar edebi tarafıyla ilgilenen belagat da büyük önem arz eder.
İslami ilimler içerisinde belagat yeterli bir dil alt yapısından sonra tedris edilmektedir. Dilin incelikleri ve dil sanatı bu ilim ile öğrenilmektedir.
İşte bu sahanın en önemli kitaplarından biri olan Telhısü’l-Miftah’ı ele alacağız. Fakat Telhıs, Yusuf es-Sekkaki’nin (ö. 626/1229) Miftahu’l-Ulum isimli eserinin bir şerhi olduğu için öncelikle bu eseri tanımak faydalı olacaktır.
Miftahu’l-Ulum, ne sadece gramer ne de sadece belagat eseridir. Her iki ilmi de mezceden bir eserdir. Bir mukaddime, bir hatime ve üç ana bölümden oluşmaktadır. Eserin kurgusu ve yazım olanı mukaddime kısmında detaylıca anlatılmaktadır.
İlk bölüm; sarf ilmine ayrılmıştır. Sarfın önemi, mahiyeti, tarihi ve iştikak meselesi ele alınmaktadır. İkinci bölüm; nahiv ilmine ayrılmıştır. Burada da nahiv ilminin tarifi, önemi, mahiyeti, amil-mamul-irab konuları işlenmektedir. Üçüncü ve son bölüm ise; belagat ilmine ayrılmıştır. Burada da belagatin üç temel dalı olan beyan, bedii, meani ilimleri ile beraber mecaz, kinaye, teşbih, istiare gibi dil sanatları incelenmektedir.
Kazvini’ye ait olan Telhısu’l-Miftah isimli eser, Miftahu’l-Ulum’un belagati ele alan üçüncü bölümünün bir şerhidir.
Bu eser de tıpkı asıl metni gibi bir mukaddime, bir hatime ve üç ana bölümden meydana gelmektedir. Mukaddimede belagat ilminin tarihi, mahiyeti ve öneminden bahsedilmektedir. İlk bölüm meani, ikinci bölüm beyan ve üçüncü bölüm bedii ilimlerine ayrılmıştır.
Şiir, aruz, vezin, kafiye gibi dil sanatlarının da bedii bölümüyle beraber ele alındığı eserin özgün taraflarından bir tanesi de şiir çalıntılarıyla ilgili kısımdır.
Eserin en önemli tarafı ise tüm konuların işendiği derli toplu bir belagat kitabı olmasıdır. Daha sonraları bu eser üzerine pek çok çalışma yapılacaktır. Örneğin Taftazani’nin (ö. 792/1390) Muhtasaru’l-Meani isimli eseri Telhısü’l-Miftah’ın bir muhtasar şerhidir. Bedahşani’nin Belağatu’s-Safiye isimli eseri ise Muhtasaru’l-Meani’nin bir tezhip çalışmasıdır.
Eserimizin açık üslubu, teferruattan uzak sade anlatımı ve tüm konuları teşmil yapısı, zaman içerisinde rağbet görmesini sağlamıştır. Geçmişte olduğu gibi bugün de belagat sahasında ders kitabı olarak okutulmakta ve araştırmacılar tarafından kullanılmaktadır.
Bu makaleyi okuyanlar için tavsiye yazı: “el-İhtiyar li-Ta’lili’l-Muhtar”
Referanslar
[1] https://islamansiklopedisi.org.tr/kuran
[2] https://islamansiklopedisi.org.tr/belagat
[3] https://islamansiklopedisi.org.tr/telhisul-miftah
[4] https://islamansiklopedisi.org.tr/sekkaki-ebu-yakub
[5] https://islamansiklopedisi.org.tr/miftahul-ulum
[6] https://islamansiklopedisi.org.tr/sarf–arap-dili
[7] https://islamansiklopedisi.org.tr/nahiv
[8] https://islamansiklopedisi.org.tr/beyan–edebiyat
[9] https://islamansiklopedisi.org.tr/bedi–belagat
[10] https://islamansiklopedisi.org.tr/meani
[11] https://islamansiklopedisi.org.tr/mecaz
[12] https://islamansiklopedisi.org.tr/kinaye
[13] https://islamansiklopedisi.org.tr/tesbih–edebiyat
[14] https://islamansiklopedisi.org.tr/istiare
[15] https://islamansiklopedisi.org.tr/siir
[16] https://islamansiklopedisi.org.tr/aruz
[17] https://islamansiklopedisi.org.tr/vezin–edebiyat
[18] https://islamansiklopedisi.org.tr/kafiye
[19] https://islamansiklopedisi.org.tr/teftazani
[20] https://islamansiklopedisi.org.tr/muhtasarul-meani
- Taberi Tefsiri - 6 Ocak 2022
- et-Telhısü’l-Miftah - 4 Ocak 2022
- el-İhtiyar li-Ta’lili’l-Muhtar - 3 Ocak 2022