İstishâb Nedir?

11.06.2021

İstishab Nedir

İstishâb, fıkıh ilminin kaynakları arasında yer alan fer’î delillerden biridir. Bir fıkıh usulü terimi olarak istishâbı kısaca şöyle tanımlayabiliriz: “Aksine bir delil olmadıkça bir durumun mevcut olduğu hal üzere devam etmesidir.” İstishâb delilinde gâye, mevcut durumu esas alarak bir hükme varmaktır. Bu ifadeyi biraz daha açalım; mesela kendisinden bir türlü haber alınamayan birinin ölüp ölmediği konusunda istishâb delilince ilk durum esas alınır. Yani kendisinden haber alınamasa da o kimsenin hayatta olduğu kabul edilir. İstishâb kendi içinde birkaç kısma ayrılır. Şimdi onları tek tek incelemeye geçebiliriz.

İbâha-i Asliyye

Bir işi yapma veya bir şeyden yararlanma konusunda düzenleyici bir nass yoksa, atılacak olan adımın mübah kabul edilmesidir. Bu kısım ile ilişkili temel Mecelle ilkesi şudur: “Eşyada aslolan ibâhadır.”

Berâet-i Asliyye

İddia ispatlanmadıkça bir kimsenin suçlardan ve borçlardan hâli olmasıdır. Bu kısım ile ilişkili Mecelle ilkesi şudur: “Berâet-i zimmet asıldır.”

Vasıf

Aksine bir delil olmadıkça bir sebepten dolayı sabit olan bir hükmün devam etmesidir. Bir kimse abdestli olduğunu kesin olarak biliyor fakat abdestinin bozulup bozulmadığı konusunda şüphe yaşıyorsa vasıf istishâbına göre abdestli olduğu kabul edilir. Bu kısım ile ilişkili Mecelle ilkesi ise şudur: “Şek ile yakin zail olmaz.”