Örf ve Âdet Nedir?

17.06.2021

Örf ve Âdet Nedir?

ÖRF NEDİR?

Örf, uzun bir zaman dilimi sonucu bir toplumda kendiliğinden oluşmuş genel kabuller olmakla birlikte, söz konusu toplumun davranış ve düşünce biçimlerinin de bütününü ifade eden önemli bir kavramdır. Bu açıdan baktığımızda örfün İslam hukukunda muteber bir yerinin olduğunu rahatlıkla anlayabiliriz. Fakat buna rağmen örfün muteber olabilmesi için birtakım şartlar vardır. Şimdi onlara bir göz atalım:

-Örf umumi olmalıdır: Örfün muteber olabilmesi için ilgili hadiselerin tamamına ve çoğuna tatbik edilebilir olması lazımdır. Mesela bugün dükkanlardan alınan malların ambalajları satıcıya iade edilmez. Bu durum yaygınlaştığı için umumi örf sayılır.

-Örf, ihtiyaç anında mevcut olmalıdır: Bu sırada mevcut olmayan geçmişte kalmış ve unutulup terk edilmiş örf geçerli değildir. Ayrıca böyle durumlarda sonradan ortaya çıkacak olan örf de geçerli değildir. Usul âlimleri bunu şöyle ifade ederler: “Sonradan ortaya çıkan örf dikkate alınmaz.” Mesela bir kimse gayrimenkulünün gelirini ilim talebelerine vakfetse, o zamanki örfe göre ilim talebelerinden maksat dini ilimler tahsil edenler olsa, ancak sonradan bu örf değişerek herhangi bir sahada ilim tahsil edenler de ilim talebesi sayılsa, bu vakfın geliri kendi dönemindeki anlayışa göre harcanır.

-Örf, açık irade beyanı ile çatışmamalıdır: Bir konuda örf bulunmakla birlikte akdin tarafları örfe muhalif bir karar ortaya koymuşlarsa örfe itibar edilmez, tarafların ortak iradesi esas alınır. Mecelle bu durumu “Tasrih mukabelesinde delalete itibar yoktur.” kaidesiyle beyan etmiştir.

-Örf, kat’i bir şer’i delile veya İslam hukukunun temel prensiplerine muhalif olmamalıdır: Mesela bir toplumda sarhoşluk verici içkilerin özellikle bazı merasimlerde içilmesi örf haline gelmişse buna itibar edilmez ve buna dayanılarak hüküm verilmez.

Örfün delil olarak kabul edilmesinin tabii bir sonucu olarak bazı hükümler örf üzerine bina edilmiştir. Bu sebeple belli bir hükme kaynaklık eden örf ve âdetin değişmesiyle ilgili hükmün de değişmesi kaçınılmazdır. Bunu ifade etmek için usul âlimleri şöyle bir prensip oluşturmuşlardır: “Ezmanın teğayyuru ile ahkâmın teğayyuru inkâr olunamaz.”

ÂDET NEDİR?

Âdet kavramı, örf kavramıyla yakın anlamdadır. Hatta bu yakınlık sebebiyle çoğu zaman birbirlerinin yerine kullanıldıklarını görmek mümkündür. Fakat bu yakınlığa rağmen âdetiörften ayıran ince çizgi, “tekrar”dır. Nitekim İbni Âbidin’in örf risalesinde âdeti tanımlarken şu cümleleri kullandığı ifade edilir: “Âdet muavede’den alınmıştır. O tekrar tekrar, yapıla yapıla ruhlara ve akıllara yerleşir, orada karar kılar, ma’ruf olur. Bir alaka ve karine aranmaksızın kabul edilir.”