İmam Gazali

ahmet karagöz

30.08.2021

İmam Gazali

About
Latest Posts

ahmet karagöz

Latest posts by ahmet karagöz (see all)

Arapçaya Dair Her Şey - 11 Ocak 2022
İlahi Dinlere Göre Başörtüsü Meselesinin Değerlendirilmesi - 10 Ocak 2022
Arapça Sözlük Kullanım Teknikleri - 8 Aralık 2021

İçindekiler

İmam Gazali (d.450-ö.505)

İmam Gazali (d.450-ö.505)

Hakkında

İmam Gazali mütekaddimun ve müteahhirun şeklinde ayrılan döneminde tam ortasında dünyaya gelmiştir. Mezhepler açısından bakıldığında genellikle müteahhirun döneminin alimi olarak sayılır. Fakat İslam düşüncesi açısından bakıldığında da ikisinin ortasında hatta bir dönemi kapatıp diğerini açan bir sima olarak tanınmaktadır.

İslam tarihinin numune şahsiyetlerinden biridir İmam Gazali. Nevi şahsına münhasır bir alimdir. Din ilimleri onunla ihya bulmuştur. Sadece doğuda değil, batıda da payesi bulunan, ünü dünyaya ulaşan büyük değerlerimizdendir. İlmi birikimini zamanının ruhuna göre yönlendirmiş ve mutlak suret ihtiyaç duyulan ihya hareketini başlatmıştır. Pek çok ilimde söz sahibi ve otorite olmuş özellikle felsefe ve mantık ilimlerinin İslami ilimler ile buluşmasında büyük rol oynamıştır. Telif ettiği kitaplar bugün hala sahasında kaynak olarak görülmekte ve fikirlerinden faydalanılmaktadır.

Hayatı

Tam adı: Ebu Hamid Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tusi eş-Şafii el-Gazali’dir. Kimileri doğduğu yer olan Gazel’e nispet edildiğini iddia ederken, kimileri de babasının Gazzal (yün eğirici) olması nedeniyle bu ismi aldığını öne sürmüşlerdir. Bu sebeple birinci görüş sahipleri Gazali, ikinci görüş sahipleri de Gazzali demişlerdir. Daha çok İmam Gazali olarak maruftur. Ve herkes tarafından da kabul edilen Huccetu’l-İslam (İslam’ın Delili) lakabına sahiptir.

Hicri 450’de Tus’ta doğdu. Babası zühd ile yaşayan bir gazzaldi. Alimlerin sohbetlerine katılır onlara hizmet eder ve Allah’tan kendisine ilim sahibi bir evlat vermesini dilerdi. Gazali ve kardeşi Ahmed (ö.520/1126) doğduktan sonra babaları vefat etti. Çocuklarını da ölmeden bir sufiye emanet etmiş, bütün varlığını onların eğitimine harcamasını tembihlemişti. Fakat kısa zaman sonra sufi elindeki emval tükenmiş, çocuklara bakamaz olmuştu. Bu sebeple onların bir medreseye girip, okumalarını istemişti. O zamanlarda daha yeni kurulan Nizamiye Medresesine gidişi böyle olmuştur.

Selçuklu’nun başkenti ve ilim merkezi olan Nişabur’da Cüveyni’nin (ö.478/1085) talebesi olmuştur. Burada kelam, mezhepler tarihi, cedel, hilaf ve usul ilimlerinde vukufiyet kesbetmiş sonraları Nizamiye Medresesinde müderrisliğe başlamıştır. Daha 28 yaşında ününü duyuran Gazali, herkesin gıpta ettiği bir birikime sahip olmuştur.

Hayatının ilerleyen döneminde çetin bir ıstırabın pençesine düştü. Bir tarafta ün, mevki ve tüm dünyalıklar diğer tarafta ise ahiret… İkisi arasında sıkışıp kalmıştı. Git gide ruhu eriyor ve yanlış bir yolda gitmenin verdiği hissiyatla tükeniyordu. Ders verememeye başlamıştı. Her şeyi bırakmaya karar verdi. Ve bırakıp hacca, ardından da Şam’a gitti. Bu süreç tam on yıl sürdü. On yıllık zaman diliminde sadece halvet, riyazet ve mücahede ile meşgul oldu. Nihayet tasavvuf yolunda bir mertebeye ulaşıp, şüphelerinden kurutulunca tedrise geri döndü.

İmam Gazali’nin ilme geri dönüşü çok heybetli olacaktı. Önce felsefenin saptırıcı taraflarını törpülemekle başladı işe. Filozofların hatalarını tek tek tespit etti. Muzır fikirlerden arındırdı. Ardından mantık ilmini bir miyar olarak ilimlerin temeline koydu. Tüm İslami ilim sahalarında ihya gerçekleştirdi ki bu hareketin neticesi tarihleri aşan İhya-u Ulumi’d-Din adlı eseridir.

Ehli Sünnetin kalesi olarak bilinen, İslam dünyasına yaptığı hizmetlerin benzeri görülmeyen İmam Gazali 505 yılının sabahında dünyaya gözlerini yumdu. Kardeşi Ahmed’in ifadesine göre vefatından hemen önce kefenini istemiş, gözlerinin üzerine koymuş ve ruhunu teslim etmiştir. Hakkında pek çok mersiyeler yazılmıştır. En meşhurlarından biri olan Ebyurdi’nin (ö.507/1113) mersiyesinden şu beyti zikredelim:

En büyük kayıplarla yıkıldım gittim,
İnsanlar arasında ona halef olacak bir benzeri yoktu.

İlim Sahaları

Hemen hemen tüm ilimlerde faaliyet gösteren İmam Gazali’nin ilgi alanlarını şöyle sıralayabiliriz: kelam, mantık, felsefe, İslam ve ahlak felsefesi, münazara, tasavvuf, tefsir ve fıkıh.

Talebeleri

Nizamiye Medresesinde görev aldığı daha ilk günlerde 300’ü aşkın talebesi bulunan İmam Gazali hayatı boyunca sayısız insana ders vermiştir. Bunlardan öne çıkan ve ismi en çok duyulanlar şunlardır:

1- Ebu Mansur Muhammed
2- Muhammed b. Esad et-Tusi
3- Ebu’l-Hasen el-Belensi
4- Ebu Abdullah Cümert el-Hüseyni

Eserleri

İmam Gazali’nin hacimsiz risaleleri ve reddiyeleriyle beraber toplamda 500’ü aşan bir külliyata sahip olduğu düşünülmektedir. Bununla beraber Abdurrahman Bedevi’ye (1917-2002) göre kitaplarının sayısı 457’dir. Günümüze ise sadece 75 tanesi ulaşabilmiştir.

1- İhya-u Ulumi’d-Din

İsminden de anlaşılacağı üzere eser, İslami ilimlerde bir ihya projesidir. Oldukça hacimli olan eserin içerisinde pek çok konu ele alınmakta ve hem akli hem de nakli deliller çerçevesinde anlatılmaktadır. İslam medeniyetinin en önemli kaynak kitaplarından biri olmakla beraber İmam Gazali’nin ufkunu ve yetkinliğini gösteren nadide bir eserdir.

2- Mekasıdu’l-Felasife

Felsefe, İmam Gazali’nin fıkıh ve kelamdan sonra ilgi duyduğu üçüncü alandır. Felsefecilerin butlanını kaleme almayı düşünen müellif bundan önce onların ne yapmaya çalıştıklarını, gayelerini, fikirlerini ve dünya görüşlerini detaylıca izah etmiş ve bu eseri kaleme almıştır. İslam medeniyetinin felsefe noktasında kaynak kitaplarından biri sayılır.

3- el-Munkız mine’d-Dalal

Büyük imamın hayatını anlatan otobiyografik eseridir. Gazali’nin hem hayatını hem de görüşlerini inceleyebilmek açısından son derece önemlidir.

4- el-Mustasfa

Fıkıh usulü sahasında yazılan bu eser müellifin yaşlılık döneminde kaleme alınmıştır. Mantık ve fıkıh usulü ilimleri yetkin bir şekilde mezcedilmiştir. Pek çok şerhi bulunmaktadır. Medreselerde en fazla okutulan eserlerden bir tanesidir.

5- Mi’yaru’l-ilm

Mantık sahasında yazılmış nadide eserlerinden biridir. İmam Gazali bu eserde Aristo felsefesinin dayanağı olan formel mantık ilmini ele almıştır. Yeni mantık anlayışını dizayn etmesi açısından da hayli öneme sahiptir.