Klasik Arapça Metinleri

16.04.2021

Arapça dilbilgisini geliştirmek isteyen kimselerin, alana dair klasik kaynakları iyi bir şekilde okumuş ve özümsemiş olması gerekir. Bu yazımızda Arapçaya sıfırdan başlayacak olanların okuması gereken klasik kitapları ve bu kitapların içeriklerine dair bilgileri bulabileceksiniz.

Klasik Arapça, iki temel ilim üzerine kuruludur; sarf ve nahiv. Yazımızda ele aldığımız kitaplar, bu iki ilmin bünyesinde yer alan kitaplardan en çok revaçta olanlarıdır. Aşağıda bu alana dair telif edilen kitaplardan önemli olanlarını şema halinde görebilirsiniz.

EMSİLE

Emsile Dersi Nedir?

Medrese geleneğinin süregeldiği bu zamana kadar emsile dersi, klasik Arapçaya giriş sadedinde okutulmuş önemli bir eserdir. Kimi kaynaklarda bu eserin müellifinin Hz. Ali olduğu ileri sürülse de bu bilgiye dair sağlam bir delil olmadığından, eserin müellifi anonim olarak kabul ediliyor.

Arapçada bir fiil en az üç harften oluşur. Belli kalıplara sokulan söz konusu fiiller hem harf bakımından hem de anlam bakımından değişikliğe uğrarlar. Emsile dersi, bir fiilin kaç farklı şekilde kalıba girebileceğini ve bir kalıba girdikten sonra nasıl bir anlam formuna bürüneceğini konu edinir. İçeriğinde “Nasara (Yardım etti)” fiilinin merkeze alındığı 24 sigalık bir çekim vardır. Bu sigaların 11 tanesi isim iken, kalan 13 tanesi ise fiildir.

Emsile-i Muhtelife ve Emsile-i Muttaride Kısaca Nedir?

Emsile-i Muhtelife: Bir kelimenin, anlamda değişikliğe neden olabilecek ekleri alarak kendi içinde farklı kalıplarda çekilmesine denir.
Emsile-i Muttaride: Bir kelimenin anlamında herhangi bir değişikliğe sebep olmayacak ekleri almasına denir.

Emsile Dersinin Kazanımları

Arapça gramerini iyi bir seviyeye taşımak isteyenlerin göz ardı etmemesi gereken iki önemli ilim, nahiv ve sarf ilmidir. Söz konusu iki ilimden biri olan sarf ilmi, emsile ile başlar. Emsile dersini iyi bir şekilde kavramış olan kimse, Arap dilinin kelime yapısına dair önemli bir birikimi elde etmiş olur. Emsile dersi; isimlerden fiillere, emir kalıplarından taaccüp kalıplarına kadar kelimelerin içine girdiği tüm kalıpları bize gümüş tepside sunar. Unutulmamalıdır ki, bir dilin kelime yapısına hâkim olan kimse, bundan sonraki meseleleri elde ettiği birikimin üzerine bina ederek ilerleme fırsatı bulur.

Emsile Dersleri

İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Arap Dili ve Belagatı bölümü araştırma görevlisi Aziz Ençakar’ın emsile derslerine ulaşmak için tıklayınız.

BİNA

Bina Dersi Nedir?

Emsile derslerinden sonraki ikinci önemli aşamayı bina dersleri takip eder. Bina dersi; fiillerin rubai, humasi ve südasi olanlarını da esas alarak bu fillerin yapılarını ortaya koyan bir derstir. Tertipli yapısı ve kısa anlatımı anlamayı kolaylaştırdığından uzun yıllar boyunca medreselerin müfredatında yer alan bu dersin-başka bir ifadeyle- bu eserin kim tarafından telif edildiği bilinmemektedir.

Bina dersi, sarf ilmindeki 35 bâbı (18 Bâb: Sülasi Mücerred ve Mezid / 17 Bâb: Rubai Mücerred ve Mezid) ve bu bâbların sonunda Aksam-ı Seb’a’yı konu edinir. Bu derste bâbların yanı sıra, bâbların özellikleri ve ilgili bâba uygun düşen örnekler yer alır.

Bina Dersinin Kazanımları

Kelimelerin bâblara göre nasıl bir anlam kazandığını kavramak ve uygulamada bu bâbları doğru bir şekilde kullanmak için bina derslerine ihtiyaç duyarız. Bu sebeple bina, klasik Arapçada kendini geliştirmek isteyenler için ikinci önemli aşamayı oluşturur. Ders bitiminde başta sülasi ve rubai bâbların mücerred ve mezid halleri olmak üzere bina şeması altında incelenen 35 bâbın tüm konularını detay ve örnekleri ile kavramış oluyoruz.

Bina Dersleri

İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Arap Dili ve Belagatı bölümü araştırma görevlisi Aziz Ençakar’ın bina derslerine ulaşmak için tıklayınız.

AVAMİL

Avamil Dersi Nedir?

Avâmil, âmil kelimesinin çoğuludur. Âmil ise Arapçada cümlelerin sonunu belirleyen bir etkendir. Başka bir ifade ile “terkip ve cümle içerisindeki kelimelerin i‘rabına tesir eden unsurlar” olarak tanımlanır. Arap dilini kaidelerine uygun ve en doğru şekilde öğretebilmek için bazı nahiv âlimleri “Avâmil” başlığı adı altında çeşitli risaleler yazmışlardır. Risaleler arasında en meşhur olanları Cürcani ile Birgivî’ye aittir.

Avâmil dersi üç başlıkta toplanır: Âmil, Mamul ve İrab.

Dersin birinci bölümünde 60 tane âmil yer alır. Bu âmiller semai âmiller ve kıyasi âmiller olmak üzere ikiye ayrılır. Semai ve kıyasi olanlar da kendi içinde çeşitli gruplara ayrılır.Dersin ikinci bölümünde 30 tane mamul yer alır. Mamuller de kendi içerisinde Mamulü’nBi’l-Asale ve Mamulü’n Bit-tebeiyye olmak üzere ikiye ayrılır. Dersin üçüncü ve son bölümünde de irab bahsi bulunur ve burada 10 durum yer alır. Bu bölümle birlikte Avâmil dersi 100 unsura tamamlanmış olur.

Avâmil Dersinin Kazanımları

Avâmil, klasik Arapçada karşımıza çıkan iki önemli ilimden biri olan nahiv ilminin altında yer alır. Nahiv ilminin temel kurallarını özet bir şekilde aktarması açısından önemlidir. Cümleyi, cümlenin yapısını, cümlelerin birbirleriyle olan ilişkilerini ve harekelemesisteminin mantığını nahiv sayesinde öğreniriz. Dolayısıyla avâmili öğrenmek, nahiv ilmine genel bir şekilde vâkıf olmak demektir. Bu durum da metinleri okuyup çözümlerken doğru bir şekilde anlamamıza ve anladığımızı doğru bir şekilde ifade etmemize olanak sağlar. Sürecin sonunda 60 âmili, 30 mamulü ve 10 irabı genel olarak görmüş ve öğrenmiş oluyoruz.

Avamil Dersleri

İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Arap Dili ve Belagatı bölümü araştırma görevlisi Aziz Ençakar’ın avâmil derslerine ulaşmak için tıklayınız.

MAKSUD

Maksud Dersi Nedir?

Sarf başlığı altında yer alan ve bu ilimde üçüncü merhaleyi oluşturan derstir. Bu ders, emsile ve bina derslerini tamamlar mahiyettedir. İçeriğinde bazı fiillerin kalıpları ve çekimleri yer alır. İlletli fiillere yer vermesi ve emsile ile bina dersinde olmayan bazı durumlara değinmesinden dolayı oldukça önemli bir derstir. İmam Birgivî bu derse ait kitabın müellifinin Ebu Hanife olduğunu ifade etmiş fakat kaynaklarda buna dair bir bilgiye ulaşılmamıştır.

Maksud Dersinin Kazanımları

Emsile ve bina derslerinde öğrenilen bilgiler, bu dersle birlikte daha da pekişmiş olacak. Bununla birlikte emsile ve bina derslerinde yer almayan bazı ayrıntılar ve birtakım ilal kaideleri elde edeceğimiz kazanımlardan sadece birkaçı.

Maksud Dersleri

İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Arap Dili ve Belagatı bölümü araştırma görevlisi Aziz Ençakar’ın maksut derslerine buradan ulaşabilirsiniz.

İZZİ

İzzi Dersi Nedir?

İzzi, sarf ilmi içerisinde bulunan 4. derstir. Ayrıntılara çokça yer vermesi bu dersi sarf ilminde önemli bir noktaya taşır. Maksud derslerinde yer almayan bazı bilgilere bu kitapta ulaşmak mümkün. Eserin müellifi İzzeddin Zencanî’dir.

İzzi Dersinin Kazanımları

Sülasi fiillerin mezid ve mücerred hallerinin ortaya çıkardığı sonuçları, mazi-muzari-emir kalıplarını, lazım ve müteaddi fiil taksimi ile ders içeriğinde yer alan çeşitli fasılları izzi dersiyle kavramış oluyoruz.

İZHAR

İzhar Dersi Nedir?

İzhar, nahiv ilminin ana kaidelerini içeren ve İmam Birgivî’nin telif ettiği Avâmil adlı eserin şerhi konumunda bulunan önemli bir kitaptır. Anlatım dili oldukça sadedir. İmam Birgivî, konuları düzenli bir şekilde tasnif edip öğrencinin rahatlıkla anlayabileceği bir yöntem ve üslup izlemiştir. İzhar dersi, Osmanlı medreselerinde uzun yıllar boyunca okutulmuş ve nahiv konusunda çokça rağbet görmüştür.

Kitap, 60 âmili şematik bir üslupla anlatıp detayları örneklerle izah ederek başlar. İkinci kısımda aynı yöntemle 30 mamülü anlatarak bölümü bitirir. Son olarak 10 irab meselesine girer ve kitabı tamamlar. Dersin sonuna gelindiğinde 60 âmili, 30 mamulü ve 10 irabı tüm detay ve örnekleriyle görmüş ve öğrenmiş oluyoruz.

İzhar Dersinin Kazanımları

Dersin sonuna gelindiğinde 60 âmili, 30 mamulü ve 10 irabı kendi içindeki düzenli taksimatı ve şemasıyla detaylı bir şekilde görmüş ve öğrenmiş oluyoruz. Ayrıca konularla alakalı örneklere çokça yer verilmesi, meselenin pekişmesini sağlayan en önemli etkenlerden biri olarak karşımıza çıkıyor.

İzhar Dersleri

İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Arap Dili ve Belagatı bölümü araştırma görevlisi Aziz Ençakar’ın izhar derslerine buradan ulaşabilirsiniz

KATRÜ’N NEDA

Katrü’n Neda Dersi Nedir?

Katrü’n Neda, nahiv ilminin kaidelerini veciz bir şekilde anlatan bir eserdir. Kitabın müellifi İbni Hişâm’dır. İbni Hişâm, bu kitapta Arap şiirinden çokça istişhatta bulunarak konuları izah eder. Her ne kadar nahiv eksenli bir kitap kaleme alsa da zaman zaman sarf konularına girmeyi ihmal etmez. Ayrıca yeri geldikçe hatalı olduğunu düşündüğü görüşlere kitapta yer vererek onlar yerine tercihe şayan olanları zikreder.

Katrü’n Neda Dersinin Kazanımları

Katrü’n Neda, nahiv ilminde yer alan tüm konuları en başından işlemeye başlar. Bundan dolayı bu dersin en önemli kazanımı nahiv ilminin en baştan tekrar edilmesidir. Bununla birlikte işlenen konular, Arap şiirinden örneklerle desteklendiği için Arap şiir kültürüne dair güzel bir bilgi birikimi sağlıyor.

Katrü’n Neda Dersleri

İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Arap Dili ve Belagatı bölümü araştırma görevlisi Aziz Ençakar’ın Katrü’n Neda derslerine buradan ulaşabilirsiniz.