el-Maksud

06.11.2021

Kitap İsmi: el-Maksud
Müellif: Anonim

Genel Tanıtım

el-Maksud, Sarf ilminin sac ayaklarından bir tanesidir. Osmanlı medreselerinde “Sarf Cümlesi” olarak bilinen beş kitabın üçüncü sırada olanıdır. Arapçaya giriş seviyesinde okunması gereken bu eserler sırasıyla şöyledir; Emsile, Bina, Maksud, İzzi ve Merah. Eserlerin bu şekilde sıralanmasından maksat kolaydan zora, basitten girift olana doğru bir yol izlemektir.

Haliyle Maksud’a gelmeden önce Emsile ve Bina kitaplarını en iyi şekilde tedris etmek elzemdir. Diğer taraftan sonraki Sarf eserlerini de anlayabilmek ve okuyabilmek adına da Maksud kitabını iyi hazmedebilmek gerekir.

Maksud eserinin de müellifi Emsile ve Bina kitaplarında olduğu gibi bilinmemektedir. Literatüre anonim olarak geçmiştir. Fakat İmam Birgivi (ö. 981/1573) bu eseri İmam Azam Ebu Hanife’ye (ö. 150/767) nispet etmiştir. Ne var ki İmam Birgivi’den başka bu nispeti yapan bir dilci bulunmamaktadır.

Eserin girişinde öncelikle Sarf ilminin öneminde bahsedilir. Bu ilmin Arapça öğrenimindeki yeri izah edilir. Ardından sülasi mücerred ve rubai mücerred fiillerin vezinleri ve rubai mücerrede mülhak altı bab ele alınmaktadır. Sonrasında ise sülasiye mezid rubai, humasi, südasi kalıplar ile rubai mücerrede mezid fiil kalıpları tanıtılmaktadır. Böylelikle kitap boyunca yirmi üç fiil kalıbı işlenmektedir.

Diğer taraftan mastarların ele alındığı bölümde mastar çeşitleri ve mastardan türeyen kalıplar ele alınırken, sahih fiiller kısmında bu fiillerin mücerred ve mezid hallerinin kalıplara göre çekimi gösterilmektedir. Müellifin “fevaid” adını verdiğini not bölümünde ise ek bilgiler sunulmaktadır. Bunlardan bazıları: lazım fiillerin müteaddi, müteaddi fiillerin lazım yapılma yolları yahut fiillerdeki zait harfleri belirleme usulü gibi konulardır. İlletli fiillere ayrılan son bölümde ise bu fiillerin çekimlerinde meydana gelen ilal, ibdal ve idgam gibi haller değerlendirilmektedir.

Maksud, geçmişte olduğu gibi günümüzde de klasik medrese müfredatlarının vazgeçilmez eserlerinden bir tanesi olmaya devam etmektedir. Sarf ilminin sağlam bir temele oturması için kimi medrese usullerinde hala ezber yöntemiyle tedrisi sürdürülmektedir.