İçtihat Nedir?

14.06.2021

İçtihat Nedir?

İçindekiler

İÇTİHAT NEDİR?
İÇTİHAT EHLİYETİ
- 1-KAYNAK BİLGİSİ
- 2-YÖNTEM BİLGİSİ
Kaynaklar

İÇTİHAT NEDİR?

İçtihat, şer’i bir hüküm hakkında bir kanaate ulaşabilmek için gösterilen çabaya denir. Hükmü açıkça belirtilmemiş bir mesele hakkında müçtehidin çıkar yol bulabilmesi için başvurduğu önemli bir yöntemdir. İçtihat kavramının en belirgin halini “Muaz Hadisi” olarak bildiğimiz o meşhur hadiste görüyoruz. Muaz bin Cebel ile Peygamberimiz (as) arasında şöyle bir diyalog geçmişti:

-Sana bir dava getirildiği zaman nasıl ve neye göre hüküm verirsin?
-Allah’ın kitabındaki hükümlerle hüküm veririm.
-Allah’ın kitabında onunla ilgili bir hüküm bulamazsan?
-Resulullah’ın sünnetine göre hüküm veririm.
-Resulullah’ın sünnetinde de onunla ilgili bir hüküm bulamazsan, ne yaparsın?
-O zaman, kendi görüşüme göre içtihat eder, hüküm veririm.
-Allah’a hamdolsun ki, Resulullah’ın elçisini, Resulullah’ın razı olduğu şeye muvaffak kıldı.”
(Tabakât, 3:584; Müsned, 5:230; ibn-i Kesîr, Sîre, 4:199.)

İÇTİHAT EHLİYETİ

İçtihat ehliyetinin iki temel şartı vardır: Kaynak ve yöntem bilgisi. Bu iki şart olmadan içtihadın yapılması mümkün değildir. Bu bahsettiklerimizi bir şema üzerinde inceleyelim:

1-KAYNAK BİLGİSİ

Kur’an Bilgisi: Müçtehidin ahkâm ayetlerini bilmesidir. Ayetleri ezberlemiş olması şart değildir.

Sünnet Bilgisi: Sünneti bilme şartı da benzeri bir yaklaşımla ele alınır ve müçtehidin sadece ahkâm hadislerini bilmesi yeterli görülür. Hadislerin ezbere bilinmesi şart değildir. Fakat bunu hemen şurada izah edelim; usulcülerin müçtehitte aradığı sünnet bilgisi, metin ve sened olarak hadisin bilinmesini kapsar. Özellikle Hanefilere göre ravilerin hallerini bilmek ve bir hadisin mütevatir mi meşhur mu veya haber-i vahid mi olduğunu bilmek, yine aynı şekilde, sened bilgisi kapsamındadır.

İcmâ Bilgisi: Bir kimsenin, kendi zamanına kadar üzerinde icmâ ve ihtilaf vuku bulan bütün konuları bilmesi zor olduğundan müçtehidin icmâ ve ihtilaf edilen konuların tamamını değil, sadece fetva vereceği meselelerle ilgili olanlarını bilmesinin yeterli olacağı belirtilmiştir.

Arapça Bilgisi: Müçtehidin Arapça bilmesinin şart koşulması, şer’i hükümlerin iki temel kaynağı olan Kitap ve sünnetin Arapça olması sebebiyledir. Bu bilginin asgari sınırı, İmam Gazali’nin ifadesiyle Arapların hitabını ve dili kullanım âdetini anlayabilecek ve sözün açığını kapalısını, hakikatini mecazını, özelini genelini, doğrudan ya da dolaylı anlamını birbirinden ayırabilecek bir seviyedir. Yoksa Arap dilcileri ölçüsünde bir dil bilgisine sahip bulunmak şart görülmemiştir.

2-YÖNTEM BİLGİSİ

Naslardan hüküm çıkarmanın en yaygın kabul gören yöntemi kıyas olduğu için kıyasın şartlarını, hükümlerini, kısımlarını, makbul ve merdud olanını bilmek, sahih içtihat yapabilmenin şartı sayılmıştır.