Maktû Hadis

22.08.2021

Maktû Hadis

Tâbiîn’den aktarılan söz ve fiillere maktû hadis denir. Hadis tarihinde tâbiîn neslinin söz ve fiillerine de itibar edilmiştir. Çünkü tabiîn neslinin önemine vurgu yapan şu merfû hadis, bu neslin de söz ve fiillerinin muteber olduğunu gösterir:

قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: خَيْرُ أُمَّتِي قَرْنِي ، ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُمْ ، ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُمْ …

Râsûlullâh (sav) şöyle buyurmuştur: “Ümmetimin en hayırlı olanları, benim zamanımda yaşayanlardır (sahâbe nesli), sonra peşinden gelenler (tâbiîn), sonra peşinden gelenler (tebe-i tâbiîn)…

Hadiste geçen diğer bir nesil ise tebe-i tâbiîn nesli. Tebe-i tâbiîn neslinin de söz ve fiilleri maktû hadis olarak değerlendirilmiştir. Bununla birlikte tebe-i tâbiîn neslinden gelen bir rivayet, mukayyed olarak mevkuf kavramı ile de belirtilebilir. Örneğin وَقَفَهُ عَلى مَالك olarak gelen bir rivayet, bize bu rivayetin Mâlik b. Enes’in rivayeti olduğunu gösterir. Dolayısıyla tebe-i tâbiîn neslinden gelen rivayetler hem maktû hem de mevkuf kavramı ile gösterilebilir. Tabiîn’den gelen maktû hadise bir örnek verelim:

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِيرِينَ قَالَ : إِنَّ هَذَا الْعِلْمَ دِينٌ فَانْظُرُوا عَمَّنْ تَأْخُذُونَ دِينَكُمْ.

Muhammed b. Sîrîn’den aktarıldığına göre o, şöyle demiştir:
“Bu ilim (hadis), dindir. O yüzden dininizi kimden aldığınıza dikkat edin.”

Muhaddisler maktû rivayeti, bir hadis çeşidi olarak değerlendirirlerken Bedreddin ez-Zerkeşî (ö. 794/1392), maktû rivayeti bir hadis çeşidi saymamaktadır. Tabi ki ez-Zerkeşî, ancak Hz. Peygamber vasıtasıyla bilinebilecek bir rivayeti tabiînden birisinin aktarmasını hükmen merfû kapsamında görerek tabiîn neslinin bu tür rivayetlerini hadis kategorisinde değerlendirmiştir. Ancak ez-Zerkeşî’nin değinmek istediği mevzu, tabiîn neslinin kendi içtihatlarının hadis kapsamında değerlendirilmesinin yanlışlığıdır. ez-Zerkeşî’nin yaptığı yorum, Ebû Hanîfe’den tâbiîn nesliyle ilgili nakledilen şu rivayeti düşündürmektedir: “Rasûlullâh’tan gelen hadislerin, başımız üstünde yeri vardır. Sahabeden gelenlerde muhayyeriz. Tabiînden gelenlere gelince onlar rical biz de ricaliz.” Hem ez-Zerkeşî’nin kanaati hem de Ebû Hanîfe’ye nispet edilen bu rivayet, tabiîn içtihadına ihtiyatla yaklaşılması gerektiği ve dolayısıyla maktû rivayetlerin bir hadis gibi düşünülemeyeceğini ifade etmektedir.

Son olarak şu konuya da değinelim. Maktû kelimesi, kök harfleri itibariyle munkatı’ kelimesi ile aynı harflere sahiptir. Dolayısıyla maktû ile munkatı’ yani isnadında kopukluk olan rivayet de kastedilmiştir. Maktû kelimesini munkatı’ gibi yorumlayanlar arasında İmam Şâfiî, Abdullah b. Zübeyr el-Humeydî, Taberânî ve Darekutnî bulunmaktadır.

Maktu Hadis hakkında daha detaylı bilgi için tıklayınız.

Kaynaklar

Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâ’il el-Buhârî. el-Câmi’u’s-Sahîh, Beyrut 1432/2011.
Çakan, İ. Lütfi. Hadis Usûlü, İfav Yayınları, 2013.
Efendioğlu, Mehmet. “Maktû”, DİA.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî, Nüzhetü’n-nazar, Dımaşk 1421/2000.
Karagözoğlu, Mustafa Macit, “Maktû Rivayetlerin Hadis İlmindeki Yeri”, Genç Akademisyenler İlahiyat Araştırmaları: Sempozyum, 1-2 Mayıs 2008, İstanbul, 2009
Müslim, Ebu’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî, Sahîhu Müslim (thk: Muhammed FuâdAbdulbâkî), Beyrut, 1956, Dâruİhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
Zerkeşî, Ebû AbdillâhBedrüddîn Muhammed b. Cemâlüddîn Abdullah ez-Zerkeşî, en-Nüket alâ Mukaddimetiİbni’s-Salâh (thk: Zeynülâbidin b. Muhammed Belâ Ferîc), Riyad: Edvâü’s-selef, 1998.
Buhârî, “Fedâiluashâbi’n-nebî”, 1.
Bk. İbn Hacer, Nüzhetü’n-nazar, s. 114.
Müslim, “Mukaddime”, 5.
ez-Zerkeşî, en-Nüket ‘alâMukaddimetiİbni’s-Salâh, s. 420-421.
ez-Zerkeşî’nin görüşlerinin ayrıntılı açıklaması için bk. Mustafa Macit Karagözoğlu, “Maktû Rivayetlerin Hadis İlmindeki Yeri”, Genç Akademisyenler İlahiyat Araştırmaları: Sempozyum, 1-2 Mayıs 2008, İstanbul, 2009, s. 81-96.