İzharu’l-Esrar fi’n-Nahv

22.11.2021

Kitap İsmi: İzharu’l-Esrar fi’n-Nahv
Müellif: İmam Birgivi (ö. 981/1573)

Genel Tanıtım

İmam Birgivi’nin eserleri hem Osmanlı medreselerinde hem de günümüz Arapça eğitimi veren kurumlarında rağbet görmektedir. Geçmişte olduğu gibi bugün de müfredatlardaki yerini almaktadır. Bunun nedeni Birgivi’nin bir Türk olması ve eserlerini kurgularken Türk mantığını baza almasıdır.

Arapça eğitimi almak isteyenler için tarih içerisinde oldukça geniş bir literatür oluşmuştur. Fakat bu eserlerden pek çoğunun konu anlatımı, sistematiği ve kullandığı örnekler eğitimi meşakkatli hale getirmektedir. Örneğin; Birgivi’nin bir diğer meşhur eseri olan Kifayetü’l-Mübtedi isimli eseri bu ihtiyacı karşılamak için yazılmıştır. Her ne kadar Osmanlı medreselerinde Maksud, İzzi, Merah gibi kitaplar bulunsa da Birgivi bu eserlerin kusurlu olduğunu kabul etmiş ve bu kusurları gidermek adına Kifayetü’l-Mübtedi’yi kaleme almıştır. Gerçekten de eser yazıldığı günden bugüne talebeler tarafından rağbet görmüş, Arapça eğitiminde kaynak kitaplardan bir tanesi olmayı başarmıştır.

Müellifin İzhar isimli eseri de aynı gayeye matuf olarak kaleme alınmıştır. Daha önce yazmış olduğu nahiv kural ve kaidelerini temel şekilde ele alan Avamil isimli eserinin bir şerhidir.

Kifayetü’l-Mübtedi kadar hacimli olmasa da İzhar’ın gayesi de nahiv ilminin kaidelerini özlü şekilde işlemek ve kolay şekilde anlaşılmasını sağlamaktır. Diğer nahiv kitapları ile kıyaslandığın son derece güçlü bir kurguya sahip olduğu görülür. Konu düzeni ve ele alınan konunun işleniş biçimi sistematiktir. Üslup açıktır. Örnekler meselenin kolay kavranabilmesi için titizlikle seçilmiştir.

Birgivi’nin bu eseri onun derinlikli bir dil alimi olmasının yanı sıra büyük bir muallim olduğuna da delalet etmektedir. Zira eserin genel yapısı incelendiğinde talebelerin kolay öğrenebilmesi için gerekli hamlelerin yapıldığı görülecektir. Günümüz terminolojisi ile söylersek pedagojik yöntem kullanıldığını ve basitleştirerek anlatma usulünün tatbik edildiğini ifade edebilir. Diğer taraftan akılda kolay tutulabilmesi ve ezberlenebilmesi için madddeleştirme metoduna da sık sık başvurulmuştur.

Avamil eserinin genişletilmiş bir hali olan İzhar, sadece bir nahiv kitabı değildir. Kimi zaman yapılan açıklamalar nahiv ilminin kuralcı yapısından çıkarak dil felsefesinin derin sularına inmektedir. Bu anlamda hem metodik hem de felsefi bir yapıya sahip olduğunu belirtmemiz gerek.

Eser bir giriş kısmı ve üç bölümden teşekkül etmektedir. Nahiv ilminin tüm kuralları tertipli şekilde ele alınmaktadır. Bazı örnekler akılda tutmayı kolaylaştırmak adına ayet, hadis ve kelam-ı kibardan seçilmiştir. Esasında bir şerh olmasına rağmen zaman içerisinde şerhleri ve haşiyeleri yazılmıştır. Birgivi bir Osmanlı alimi olmasına rağmen eserini Arapça kaleme almış bu sebeple, eser üzerinde tercüme çalışmaları da yapılmıştır.

Bu makaleyi okuyanlar için tavsiye yazı: “Kifayetü’l-Mübtedi”