Akaidü’n-Nesefi

26.11.2021

Kitap İsmi: Akaidü’n-Nesefi
Müellif: Ebu Hafs Necmeddin Ömer b. Muhammed en-Nesefi (ö. 537/1142)

Genel Tanıtım

İslami ilimlerin içerisinde kelam ve akaidin ayrı bir yeri bulunmaktadır. Eğer kelam ilmi bir temel ise diğer ilimler bu temel üzerinde inşa edilen binadır. Zira iman hem dünyanın hem de ahiretin anahtardır. İman olmadan nasıl ki saadet imkânsız ise ilim tahsili de imkânsız olacaktır. Öğrenilen ilim kişiyi zamanla tekebbür ve küfre sürükleyecektir.

Bu yüzden pek çok alim ilmin esaslı bir iman temeline oturması gerektiğini söyler. Nitekim ilim talebesini müsteşrikten ayıran tek faktör imanlı oluşudur.

İlim kültürümüz incelendiğinde pek çok risale ile karşılaşılacaktır. Bu risalelerden önemli bir kısmı akait üzerine kaleme alınanlardır. İnanç meselelerini çok temel şekilde ele alan, kafa karıştırmadan anlatan ve izah eden kitapçıklar. İşte Akaidü’n-Nesefi olarak bilinen bu hacimsiz kitap da o risalelerden bir tanesidir.

Öncelikle kitabın nispeti hususunda ihtilaf söz konusudur. Kimileri bu eserin Necmeddin Nesefi’ye (ö. 537/1142) değil de Burhaneddin Nesefi’ye (ö. 687/1289) ait olduğunu iddia etmişlerdir. Fakat kaynaklarda bu iddiayı destekleyecek veriler bulunmaktadır. Bununla beraber eserin ilk şarihi Taftazani (ö. 792/1390) başta olmak üzere kimi alim ve oryantalistler de eserin Necmeddin Nesefi’ye ait olduğu hususunda emindirler.

Hermönetik açıdan incelendiğinde ise eserin üslup bakımından Burhaneddin Nesefi’ye ait olma ihtimali bulunmamaktadır. Ayrıca telif senesi de göz önünde bulundurulduğunda bu nispetin makuliyeti daha fazla düşmektedir.

Bir nüshada eserin önceki Nesef ulemasının kitaplarından ihtisar edildiğine dair de ibare bulunmaktadır. Diğer taraftan tartışmayı körükleyen husus Necmeddin Nesefi’nin fakih, Burhaneddin Nesefi’nin ise kelamcı olmasıdır. Fakat Necmeddin Nesefi’nin fakih olması böyle bir eser yazmasına engel teşkil etmemektedir. Son olarak bu bilgilerden yola çıkılarak; eserin Necmeddin Ömer Nesefi’ye ait olduğu ve bir alim ailesi olan Nesefilerin kitap ve görüşlerinden derlenen bir risale olduğu söylenebilir.

Akaidü’n-Nesefi, İslam inanç eserlerinin deliller kullanılmaksızın ele alındığı bir akait kitabıdır. Tam olarak bir akide kitabı olduğunu iddia edemesek de bir kelam kitabı olduğunu da söyleyemeyiz. Genel olarak bakıldığında sistematik kelamın hemen her konusunun incelendiğini ifade edebiliriz.

Eser, ekollerin pek çoğunun müttefik olduğu duyu, akıl, mütevatir haber olarak bilinen bilgi kaynaklarını ele almakla giriş yapar. Bundan önce alemin somut bir gerçekliği olduğuna vurgu yapar ki bu çok önemlidir. Ardından kelamcıların üretmiş olduğu ve Allah’ın varlığını ispatta kullanılan hudus delili ele alınır. Akabinde Allah’ın sıfatları, kulların eylemleri, amentü, iman-küfür meseleleri, ahiret, cennet, cehennem gibi meseleler ele alınmaktadır.

Sistematik açıdan bakıldığında genel kelam kitaplarının tertibinin dışına çıkılmadığı görülecektir. Anlatımı son derece basit ve sadedir. Anlaşılır bir muhtevaya sahiptir. Hem halkın hem de ilim yolculuğunun başında bulunan talebeler baza alınarak kaleme alınmıştır. İnanç meselelerinin derli toplu şekilde akılda tutulması istenmiştir.

Osmanlı medreseleri başta olmak üzere diğer coğrafyalarda da okunan ve okutulan akait kitaplarının başında gelmektedir. Günümüzde ise mübtedi medrese talebelerinin ve ilahiyat fakültesi öğrencilerinin kelama giriş kitabıdır. Bununla beraber eserin en önemli şerhi olan ve Taftazani tarafından kaleme alınan Şerhu’l-Akaid isimli eser de müfredatların vazgeçilmezlerinden bir tanesidir. Her iki eserden de gerek Arapça gerek Türkçe olarak hala istifade edilmektedir.