Camiu’l-Beyan fi Tefsiri’l-Kur’an

09.12.2021

Kitap İsmi: Camiu’l-Beyan fi Tefsiri’l-Kuran (Tefsiru’l-Îci)
Müellif: Ebü’l-Meâlî Muînüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed el-Îcî es-Safevî (ö. 905/1500)

Genel Tanıtım

Asıl adı Cevamiu’t-Tibyan fi Tefsiri’l-Kuran olan eser Camiu’l-Beyan, Tefsiru’l-İci, Tefsiru’s-Safevi gibi isimlerle de anılmaktadır. Fakat genel olarak Camiu’l-Beyan olarak bilinmekte ve bu başlık ile İmam Taberi’nin (ö. 310/923) muhalled eseriyle karıştırılmaktadır.

Eserin muhtevasını incelemeden önce sebeb-i telifine bir göz atalım.

Müfessirimiz bu eseri babasının nasihati ve isteği üzerine kaleme almıştır. Babası En’am suresinin bir kısmını kendisi tefsir etmiş fakat çalışmasını sürdürememiştir. Bunun üzerine oğlundan yani müellifimizden tam tekmil bir tefsir yazmasını istemiştir.

Eserin bir diğer özelliği ise Mekke’de Kabe’nin karşısında yazılmış olmasıdır. Yazım aşaması iki yıl üç ay sürmüştür. Ve kitabın hitama erişi müellifin kırkıncı yaşına denk gelmiştir. Her ne kadar Camiu’l-Beyan’ın ortaya çıkışında müellifin babasının talebi söz konusu olsa da mukaddimede müfessirimiz başka sebeplerin de olduğunu belirtmektedir.

Bahsi geçen sebeplerden bir tanesi ise müellifimizin yaşadığı devirdir. O dönemlerde ilim talibinin pek çok ilimden nasiplenmek istediğinden bahsetmektedir. Fakat zamanın kısa olması ve yazılmış eserlerin derinlikli bir muhtevasının bulunması nedeniyle bunun gerçekleşemediğini belirtmiştir. İşte buna binaen muhtasar bir tefsir kitabı yazmak istemiş ve tefsire merak duyan taliplerin istifadesine sunmayı arzu etmiştir.

Müellif, muhtasar bir kitap tasarlaması nedeniyle, yapmış olduğu izahatları kısa tutmaya çalışmıştır. Zengin kaynaklardan beslenerek yazmasına rağmen kimi yerlerde hacmi büyütmemek adına bu kaynakları zikretmekten çekinmiştir. Bunun yerine mukaddimede kullanmış olduğu tüm kaynakları topluca belirtmiştir.

Camiu’l-Beyan, muhtasar oluşu nedeniyle kendine özgü bir yönteme de sahiptir. Kuran’ı Kur’anla, hadisle ve sahabe rivayetleriyle tefsir etme metodunu kullanırken dil kaidelerine de büyük derecede önem vermiştir. Ki mukaddimede lugavi tefsirleri için kullanmış kaynakları ve görüşlerinden yararlanmış olduğu dil otoriterlerini de belirtmiştir. Sebeb-i nüzule de ayrıca önem atfettiğini ve sık sık kullandığını belirtmemiz gerekir. Seleften gelen rivayetleri de kendi görüşleriyle çelişmesine rağmen zikretmiş böylelikle seleflerine duyduğu saygıyı da göstermiştir.

Rivayet ve dirayet tefsir metotlarının mezcedildiği Camiu’l-Beyan kendisinden önce kaleme alınan tefsirlerin bir sentezi ve özetidir. Hem iki metodu birleştirmesi hem geçmiş tefsir birikimini özetlemesi hem de bunu son derece kısa izahlarla yapması literatür içerisinde Camiu’l-Beyan’a özel bir yer kazandırmaktadır.

Muhtasar olarak planlanması eserin çerçevesini daraltmıştır. Bu sebeple İci’nin ilerleyen zamanlarda eserine ekleme ve çıkarma yaptığını biliyoruz. Ne var ki bu tashih, tadil ve ekleme faaliyetleri eserin hacmini etkilememiştir. Diğer taraftan babasının En’am suresi için yapmış olduğu tefsirin de Camiu’l-Beyan içerisinde yer alıp almadığı tartışma konusudur.

Medreselerde okunmaya başlanan tefsir kitaplarının sonunun gelmemesi ve bunun da Kuran’a bütüncül bir yaklaşım sergilenmesini önlemesi nedeniyle Camiu’l-Beyan bir müfredat kitabı olarak görülmüştür. Kolay okunması, mütalaa ve müzakere edilebilmesi sebebiyle talebe dostu bir eser olarak telakki edilmiştir. Günümüzde gerek İslami ilimler eğitimi veren kurumlar gerekse ilahiyat fakülteleri tarafından hala tercih edilmekte ve okutulmaktadır.