Deneyciler (Amprisizm)
Deneyciler (AMPRİSİZM)
John Locke (1632-1704)
Ona göre insan zihni sadece fenomenleri bilebilir. Onu rasyonalizmden ayıran en önemli husus, aklın içini boşaltmasıdır. Akıl, Tanrı’nın insana verdiği bir bilme yetisidir. Aklın içini tamamen boşaltan, onu artık sadece bir bilgi edinme yetisine indirgeyen Locke, aklı bir bilgi yolu olarak da görmez. Akıl, işleyeceği malzemenin temini bakımından deneyime bağlıdır. Bu çerçeve içinde zihnin boş bir levha olduğunu ve her şeyin deneyim yoluyla bilinebileceğini söyler. (Tabula Rasa)
Rasyonalistlerin yöntem anlayışlarına, bir bütün olarak matematiğin sağladığı model hâkim olmuştu. Rasyonalistler bundan dolayı, mantıksal ve matematiksel kesinliği gerçek bilginin ölçütü yaptılar. Oysa Locke, itibar edilmesi gereken kişilerin matematikçilerden ziyade “ampirik verilere” itibar eden fizikçiler olduğu sonucuna vardı.
Bu yüzden, o kendi felsefesine model olarak, fizikçinin ampirik analizini ve tümevarımsal akıl yürütme tarzını aldı. Locke, bilginin rasyonalistlerin söylediği gibi, doğuştan olmadığını gösterir. Doğuştan olamayan bilginin kaynağı sorusuna verilecek cevap, Locke için bellidir: “Deneyim” bilgiye temel teşkil eden bütün ideler deneyim yoluyla gelir. Temsili bir algı ve bilgi teorisi benimseyen Locke’da ide, varlıkların işaretleri ve temsilleridir. Ampirizmin çıkmaz sokağına giren Locke, bilginin her şeyden önce deneyimle sınırlandırılmış olduğunu söylemek durumunda kalmıştır.
Locke varlık felsefesinde baştan sona realisttik bir tavır sergiler. Buna göre, zihinden bağımsız bir dış gerçeklik vardır. Buna göre, dünyada iki töz vardır. Bunlardan birincisi madde, İkincisi zihindir. Locke zihin-beden düalizmi içinde ikinci tözü olan zihnin bizzat kendisini hiçbir zaman algılayamadığımızı, dolayımsız olarak zihnin sadece düşünme, korkma, akıl yürütme, irade etme gibi edinimlerini bildiğimizi söyler. Locke, nihayet manevi tözün özünün sadece düşünme olmayıp, onun beden üzerinde etki veya eylemde bulunabildiğini öne sürerek bir adım daha ileri gider ve zihinle beden arasında psikofiziksel bir etkileşim bulunduğunu savunur
Berkeley (1685-1753)
Locke’un açtığı yoldan gider ve bilginin kaynağında deneyimin olduğunu ileri sürer. Bunula birlikte o, Locke’un temsil öğretisinin kabul edilemez bir öğreti olduğunu ileri sürer. Berkeley, Avrupa kültürünün, özellikle Hobbes (1588-1679), Newton (1643-1726), Descartes (1596-1650) ve Locke’un etkisiyle bir gerileme ve çürüme içine girdiğini düşünür. Bunların görüşleri yüzünden ortaya çıkan problem, iki yönlü bir problemdir.
Problemin birinci boyutu, Descartes ile birlikte, bütün bir doğal dünyanın tıpkı dev bir saat gibi deterministik birtakım doğa yasalarına göre işleyen alabildiğine büyük bir mekanik sistem olarak görülmesinden kaynaklanır. Bu görüş Berkeley açısından, insanların hayatlarının Tanrı tarafından değil de doğa tarafından yönetildiğini düşünmeye, onların hakikati, gerçekliği, kalıcı olanı, Tanrı’dan hareketle değil de doğadan hareketle kavramaya yönelmeleri anlamına gelir. Problemin ikinci boyutu, özellikle Locke’dan sonra bilimsel bilgi ya da inançlarımızın varsayımsal doğasının gözler önüne serilmesinden oluşur. Bu ide, insanların gerçeklik görüşlerinin kesinlikten ve tamlıktan yoksun olup her şeyin şüpheye açık olduğu anlamına gelir.
Berkeley’in esas amacı, materyalizm, ateizm ve septisizmle mücadele etmek olmuştur. O, maddi dünya diye bir şeyin olmadığını, biz insanların maddi dünyadaki varlık ya da cisimler olduğunu düşündüğümüz şeylerin gerçekte sadece Tanrı’dan alınan duyumsal mesajlarla ilgili yorumumuz olduğunu söyler. Ona göre madde var değildir. Berkeley’in metafiziğinde, madde veya fiziki nesneler söz konusu olduğunda “var olmak algılanmış olmaktır” ama zihin ya da tin söz konusu olduğunda, “var olmak bu kez algılamak veya algılanmak” olmaktadır. Ona göre gerçekten var olan, insan tarafından algılanan ide ve onları deneyimleyen zihindir. İdeler kendi kendilerine olmayacaklarına ve insan zihni kendi keyfine göre ide yaratamayacağına göre onların nedeninin Tanrı olması zorunludur.
Bu makaleyi okuyanlar için tavsiye yazılar:
“Alman Aydınlanması – KRİTİSİZM“
“Bilginin Kaynağı ve İdeler Sorunu“
“Berkeley’de Varlık ve Algı Sorunu“
Kaynaklar
Wikipedia, John Locke Maddesi.
Wikipedia, George Berkeley Maddesi.
Felsefe Tarihi, Ahmet Cevizci, Say Yayınları, 2017.
Felsefe Tarihi, G. Skirbekk-Nils Gilje, Kesit Yayınları, İstanbul, 2012.
Latest posts by Mazhar Oğulpınar (see all)
BİR YORUM YAZIN
ZİYARETÇİ YORUMLARI - 0 YORUM