Haber ve Eser Kavramları

21.08.2021

Hadis, bir ıstılah olarak incelendiği zaman bu terim ile haber ve eser kavramları da incelenir. Zira hadis literatürünü incelediğiniz zaman bir hadis için haber ya da eser kavramının da kullanıldığını rahatlıkla göreceksiniz.

Haber kavramı hakkında farklı tanımlar yapılmış. Hz. Peygamber’den, sahabe ve tabiînden gelen her türlü bilgi için haber denilmiştir. Bu tarife göre haber ile hadis eş anlamlıdır. Örneğin müfessir ve tarihçi olan Taberî’nin (ö. 310/923) تَهْذِيبُ الآثَارِ وتَفْصِيلُ الثَّابِتِ عن رَسُول الله صلى الله عليه وسلم مِن الأخْبَار adlı eserinin isminden de anlaşılacağı üzere Hz. Peygamber’den gelen rivayetler için haber kavramını kullanmıştır, yani haber ile hadis burada eş anlamlıdır. Bununla birlikte haber kavramını, sadece sahabe ve tabiînden gelen bilgilere hasredenler de olmuştur. Bu açıdan mevkuf ve maktû rivayetlere haber, merfu rivayetlere hadis denmiştir. Ancak Horasanlı fakîhler, merfû rivayetlere haber, mevkuf ve maktû rivayetlere ise eser demişlerdir. Dolayısıyla üzerinde ittifak edilmiş bir haber tanımından söz etmek pek mümkün değil.

Haber kavramında olduğu gibi eser kavramında da farklı tanımları görmek mümkün. Hz. Peygamber, sahabe ve tabiîne ait bilgilere eser denmiştir. Bu tanıma göre merfû, mevkuf ve maktû rivayetler eser anlamındadır ve bu anlamı ile eser, hadis kelimesi ile eş anlamlıdır. Eser kavramı, sahabe ve tabiîne ait bilgilerle de sınırlandırılmıştır. Bu tanımı yukarıda da açıkladığımız gibi Horasanlı fakîhler benimsemiştir. Horasanlı fakîhler dışında bir muhaddis ve Şâfiî fakihi olan Beyhakî (ö. 458/1066) مَعْرِفَةُ السُّنَن والآثَار adlı eserinde hem merfû rivayetleri hem de mevkuf ve maktû rivayetleri incelemiştir. Eserin başlığındaki السنن ile merfû rivayetler, الآثار ile mevkuf ve maktû rivayetler kastedilmiştir. Ancak muhaddislerin çoğunluğu sadece merfû ve mevkuf rivayetlere eser demiştir.

Haber ile eser kavramının ne anlama geldiği hususunda ortak kabulün oluşmasından söz etmek pek mümkün gözükmüyor. Zira böylesi bir farklılığın oluşmasında haber ile eser kavramları ile oluşturulan kitap isimleri ve söz konusu kitapların kapsamındaki rivayetlerin çeşitliliği sebep olmakta. Ancak yaptığımız araştırmalara göre haber kavramının daha çok kelamcı ve usûlcü alimler tarafından kullanıldığını söyleyebiliriz. Zira kelamcı ve usûlcülerin araştırma alanlarından biri olan ‘doğru bilgi’ meselesi altında haberlere dair birçok tartışma yapılmıştır. Hadisçi kimliğinin yanında hem fakîh hem de kelamcı olan Hatîb el-Bağdâdî, el-Kifâye fî ‘ilmi’r-rivâye adlı eserinde “بَابُ الْكَلَامِ فِي الأخْبَار وَتَقْسِيمِهَا – مَعْرفَةُ الْخَبَر الْمُتَّصِلِ المُوجِبِ لِلْقَبُولِ وَالْعَمَلِ” şeklindeki başlıklarda haber kavramının öne çıktığını görüyoruz. Bu başlıklarda incelenen konular, Kelâm literatüründe ele alınan konulardır.

Bu makaleyi okuyanlar için tavsiye yazı: “Hadis ve Sünnet Arasındaki İlişki Nedir?“

Kaynaklar

Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü, İfav Yayınları, 2016.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Nüzhetü’n-nazar, Dımaşk 1421/2000.
Sehâvî, Muhammed b. Abdirrahmân. Fethu’l-muğîs, Mısır, 1424/2003
Bk. İbn Hacer, Nüzhetü’n-nazar, s. 41. Ayrıca Fsm vakıf üniversitesinde öğretim görevlisi olan Mehmet Fatih Kaya’nın Nüzhetü’n-nazar ders videoları için tıklayabilirsiniz.