Usul-ü Hadis

14.12.2021

Kitap İsmi: Usul-ü Hadis
Müellif: Muhammed b. Ali el-Birgivi (ö. 981/1573) (İmam Birgivi)

Genel Tanıtım

İzhar, Avamil gibi Arapça gramer kitapları ve Tarıkat-ı Muhammediye gibi tasavvuf eserleriyle tanıdığımız Osmanlı alimi Muhammed b. Ali el-Birgivi’nin bu eseri usul-ü hadis sahasında yazılan risalelerden bir tanesidir.

Sened sistemi İslami ilimlerin hisarı olarak görev görmektedir. Tarihte benzeri görülmeyen bu sistem Müslüman alimler tarafından inşa edilmiştir. Rivayetlerin sıhhatini tespit etmede ve uydurma nakilleri elemede bugüne kadar eşsiz bir başarı göstermiştir. İslam’ın bugüne ulaşmasında ve insanların İslam hakkında sahih bilgiler edinmesi üstlendiği görevin önemi izahtan varestedir.

İslam’dan önceki dinler tarih içerisinde tahrif olmuşlardır. Ve son din İslam ile bu dinlerin hükmü kaldırılmış yerine yeni ve zamanın şartlarına uygun bir şeriat inşa edilmiştir. Önceki dinlerin tahrif olmasına neden olan husus, sened zinciri gibi bir sistemin mevcut olmayışıdır. Ehli Kitap bu sebeple vahyin bile doğruluğundan şüphe eder olmuş, yetmezmiş gibi nevzuhur kutsal kaynaklar uydurmuşlardır. Bu ise geçmiş dinlerin hem semantik hem de hermönetik açıdan bozulduğunu, tefessüh ettiğini göstermektedir.

Konumuza bu açıdan yaklaşıldığında hem hadis usulü ilminin hem de bu ilmin sac ayaklarından bir tanesi olan sened sisteminin ne kadar mühim olduğu anlaşılacaktır. Ulema sened sistemini sadece hadis ilminde değil, diğer tüm ilim sahalarında da kullanarak görüşlerini temellendirme ve yapısı sağlam bir ilim inşa etme yolunda gayret göstermişlerdir.

İşte bu kadar büyük öneme haiz olan sened sistemi nedir ve nasıl çalışır? Sistemi ayakta tutan kavramlar nelerdir ve muhtevaları nedir? Bu sorulara hadis usulü kitapları cevap vermektedir. Birgivi merhumun Usul-ü Hadis kitabı da sened sistemini ele alan ve sistemin kavramlarını izah eden mümtaz risalelerden bir tanesidir.

Hadisler, İslam’ın Kur’an’dan sonra ikinci kaynaklarıdır. Bu sebeple hem dinin anlaşılmasında hem de yaşanmasında son derece önemlidirler. Dinde pek çok hükmün doğrudan ve dolaylı kaynakları hadisler olduğu için bize kadar gelen rivayetlerin Efendimizden sadır olup olmadığının tetkik edilmesi gerekir. Bunu önemini bile art niyetli kimseler tarafından zamanında siyasi, sosyal, ahlaki sahalarda hadisler uydurulmuş ve insanların dine göre değil de birilerinin hevasına göre hareket etmeleri sağlanmıştır.

Günümüzde ise müsteşrikler tarafından aynı faaliyetler yürütülmektedir. Hadis uydurarak olmasa bile sened sistemini çürütmek suretiyle hadislerin kıymetine zarar verilmeye çalışılmaktadır. Ulema dini ve İslam toplumunu tehdit eden bu unsuru ortadan kaldırmak için rivayetleri oldukça sağlam bir temelde ele almış, metodik ve kavramsal açıdan şüphe yer bırakmayacak bir sistem oluşturmuştur.

Birgivi, bahsi geçen eserinde hadislerin kısımlarını ve türlerini ele almaktadır. Risale ebadındaki bu eser, hadis usulüne giriş mahiyetinde yazılmış, yüzeysel bilgilerin yer aldığı bir kaynaktır. Sahih, hasen, zayıf, münker, mevzu, mevkuf, merfu, munkatı, muttasıl, şaz, muzdarip, tedlis, telkin gibi kavramların tamamı tarifleriyle birlikte alınmakta ve ne ifade ettikleri izah edilmektedir.

Hacimsiz bir risale olması hasebiyle gerek hadislerin kısımları gerekse hadis türlerinin anlatımında örnekler kullanılmamaktadır. Bu açığı kapatmak adına Talha Alp tarafından Türkçe bir çalışma yayınlaşmıştır. Aynı isme sahip olan eser hem Birgivi’nin risalesinin tercümesi hem de bir tür şerh çalışmasıdır.

Birgivi’nin risalesinde eksik kalan örnek kısmı tercüme çalışmasında doldurulmaktadır. Diğer taraftan gerekli yerlerde mezheplere göre hadis kısımlarının fıkhi değerlendirilmesi de yapılmaktadır. Muteber kaynaklardan derlenen bilgilerle de Birgivi’nin izahatları genişletilmektedir. Ayrıca eserin giriş kısmında hadis ve sünnetin tarifi, kısımları, hadis ilminin tarihi, müellifin hayatı ve eserlerini ele alan bir takdim yazısı bulunmaktadır.

Osmanlı medreselerinde de hadis usulüne giriş mesabesinde okutulan bu eser günümüz İslami ilimler eğitimi veren kurumları tarafından tercih edilmektedir. Oldukça derin bir muhtevaya sahip olan hadis usulüne girişte, kavramların tanınması ve sened sisteminin gözden geçirilmesi adına istifade edilmektedir.