İmam Eş’ari

ahmet karagöz

05.09.2021

İmam Eş’ari

About
Latest Posts

ahmet karagöz

Latest posts by ahmet karagöz (see all)

Arapçaya Dair Her Şey - 11 Ocak 2022
İlahi Dinlere Göre Başörtüsü Meselesinin Değerlendirilmesi - 10 Ocak 2022
Arapça Sözlük Kullanım Teknikleri - 8 Aralık 2021

İçindekiler

Ebu’l-Hasan el-Eşari
Referanslar

Ebu’l-Hasan el-Eşari

Hakkında

İmam Eşari, İslam tarihi açısından bakıldığında çığır açıcı bir figürdür. İtikadi konuların sadece nakli verilerle ele alındığı bir dönem onunla son bulmuştur. Ehli Hadis ya da Ashabü’l-Hadis olarak bilinen fırkanın nakilci, nasçı tavrına mukabil akıl-nakil birliğini tesis etmiştir. Daha öncesinde Mutezile aynı anlayışı savunmuş olsa da Hasan el-Eşari, Ehli Sünnet ve’l-Cemaat çizgisini koruyarak bunu başarmıştır.

Hayatı

Asıl ve tam adı: Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail b. Ebi Bişr İshak b. Salim el-Eşari el-Basri’dir. Fakat genellikle isim zincirinin sonundaki kabile mensubiyetini ifade eden Eşari kelimesiyle anılır. Kurduğu mezhep de bu kelimeye nispetle Eş’ariyye olarak adlandırılmıştır.

Eşari, aslen Yemen’in Eş’ar kabilesine mensup olan Ebu Musa el-Eşari’nin (ö.42/662-3) soyundan gelmektedir. Doğum tarihi hususunda ihtilaf vardır. Genel kabul 260 yılında Basra’da doğduğu yönündedir. Küçük yaşlarda babasını kaybetmiştir. Ve annesi Mutezile’nin önde gelen imamlarında biri olan Ebu Ali el-Cübbai (ö.303/916) ile evlenmiştir. Dolayısıyla Cübbai’nin himayesinde yetişmiş, ilk eğitimini de ondan almıştır. Bunun haricinde zamanın ilim şehri Basra’da Abdurrahman b. Halef Ebu Halife el-Cumahi (ö.231/846), Sehl b. Nuh, Muhammed b. Yakup gibi isimlerden de ders aldığı bilinmektedir. Bağdat’a kimi zaman giderek Ebu İshak el-Mervezi’nin (ö.340/951) halkasına da katılmıştır.

Cübbai’nin etkisiyle daha küçük yaşlarda Mutezile ekolüne mensup olmuştur. Hatta bu mezhep içinde neredeyse imam mertebesine yükselmiş, çeşitli eserler telif etmiştir. Fakat hicri 300 yılı dolaylarından ortadan kaybolmuştur. Sonrasında bir anda ortaya çıkarak Basra Camii’nin minberine geçmiş insanlara hitap ederek kendisinin Mutezile’den ayrıldığını, Ahmed b. Hanbel’in (ö.241/855) mezhebine intisap ettiğini açıklamıştır. Bu kesin dönüşünden sonra çeşitli görüşler ortaya atılmıştır. Kimileri Eşari’nin Efendimizi rüyasında gördüğü için mezhep değiştirdiğini iddia ederken, kimileri de Mutezili görüşlerin zayıflığı dolayısıyla böyle bir karar verdiğini söylemiştir.

Bu iki görüşten ikincisinin daha doğru olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca ikinci görüş daha yaygındır. Şöyle ki Eşari’nin kafasını karıştıran şey Mutezile’nin aslah meselesi ve bu konu için öne sürülen 3 Kardeş alegorisi olmuştur. Eşari, buradaki çelişkiden yola çıkarak Mutezile’yi kendi içinde ciddi bir tenkit sürecine sokmuş, hak yolda olmadığına karar vermiştir. Her ne kadar Ahmed b. Hanbel’e dolayısıyla Ashabu’l-Hadis’e intisap ettiğini ifade etse de sonraları bu görüşten de ayrılarak kendi mezhebini oluşturmuştur.

Bu noktada ise Hanbeli ulemanın kendisine rağbet etmediği için ayrıldığı da söylenmiştir. Sonraki hayatını Bağdat’ta geçirerek, nakli akıl ile destekleyen metodunu oluşturmuştur. Hayatının sonuna kadar da Bağdat’ta yaşamış, 324 yılında yine burada vefat etmiştir.

İlim Sahaları

Eşari, ekol kurucu bir kelamcı bir kelamcı olduğu kadar diğer ilimlerle de söz sahibi büyük bir alimdir. Dedesinden kalan ve 17 dirhem getirisi olan bir arsa ile hayatını idame ettirmiştir. Zahidâne bir hayat yaşamış, tüm hayatını ilme vakfetmiştir. Kelamın yanı sıra hadis, tefsir, fıkıh, usul-ü fıkıh, cedel gibi ilimlerle uğraşmış hatta bu sahalarda eserler telif etmiştir.

Talebeleri

İmam Eşari, ömrü boyunca pek çok talebe yetiştirmiştir. Fakat asıl talebeleri onun ölümünde sonra yetişmiştir. Çünkü Sünni kelamın öncüsü olarak bir hareket başlatan Eşari’nin mezhebi sonraki takipçilerinin eliyle güçlenmiş ve gelişmiştir. Yaşarken kendisinden ders alan önemli isimler ise şunlardır:

1- İbnMücahid e-Tai (ö.370/980)
2- Bündar b. Hüseyin eş-Şirazi (ö.353/964)
3- Abdullah b. Ali et-Taberi
4- Muhammed b. Ali el-Keffal (ö.365/976)
5- İbni Hafif eş-Şirazi (ö.371/983)
6- Ebu’l-Hasan Ali b. Mehdi et-Taberi

Eşari’nin fikirleri sonraki nesillere bu isimler eliyle ulaşmıştır. Ve bugün Eşariyye olarak bildiğimiz kelam ekolü bu talebelerin büyük katkılarıyla teşekkül etmiştir.

Meşhur Eserleri

Pek çok sahada telifatı bulunan Eşari’nin günümüze ulaşan ve nesiller boyunca faydalanılan eserleri şunlardır:

1- Makalatü’l-İslamiyyin: Makalat ilk dönemlerde mezhepler için kullanılan kelimelerdendir. Bu eserde de mezhepler ve muhtelif görüşleri hakkında toparlayıcı bilgiler sunulmaktadır.

2- el-İbane: Risale türünde bir eserdir. Müellif Ehli Sünnet’e intisap ettiği ilk zamanlarda kalem almıştır.

3- el-Lüma: Uluhiyet, kader ve iman gibi konuların ele alındığı Ehli Sünnet itikadına göre izah edildiği bir eserdir.

4- el-Has ale’l-Bahs: Kelam ilminin metodolojisini eleştirenlere, eleştiri olarak yazılmış eserdir. Kelamın istidlal yollarını savunur.

5- Risale ila Ehli’s-Seğr: Selef’in üzerinde icma ettiği genel itikadi meselelerin ele alındığı, halka hitaben yazılmış bir eserdir.

Eşari’nin günümüze ulaşamayan fakat adı bilinen 25 adet eseri bulunmaktadır.